सोमान सिंह तामाङ
नेपालमा राष्ट्रियताको आन्दोलन बारे बहस भईरहेको छ । राष्ट्रियताको बहस बारे दुई दृष्टिकोणमा आधारित भएर बहस भईरहेको छ । एउटा सर्वहारा वर्गीय दृष्टिकोण र दक्षिणपन्थी दृष्टिकोण हुन् । सर्वहारा वर्गीय दृष्टिकोणको राष्ट्रियता सम्पूर्ण मानव जातिहरूको एकता कायम राख्नु र मानव समाजमा रहेका विभेद शोषणको अन्त्य गर्नु रहेको छ । त्यो मानव समाजको हितमा छ । जसलाई हामी ऐतिहासिक द्वन्दात्मक भौतिकवादी दृष्टिकोण पनि भनिन्छ  । यो बैज्ञानिक पनि छ । दक्षिणपन्थी दृष्टिकोण व्यक्तिवादी, नश्लवादी, धार्मिक अन्धवादी समुदाय र जातिमा आधारित रहेको छ । यसले जहिले पनि मानव समाजलाई अनएकता, बिखन्डन र बिभाजन गरि रहन्छ । शोषण, उत्पीडन अमानता चाहे व्यक्ति, समुदाय, देश र राष्ट्रको नाममा कायम राखिरहनु यसका विशेषता हो । उदाहरणका लागि हिटलरको राष्ट्रवाद लिन सकिन्छ । हिटलरले नाजीहरूको संरक्षण र सम्बर्द्धन गरे भने यहुदीहरूको बिनास गरे । मध्यपूर्वी देश ईजरायल र पेलिस्टायन युद्ध यसका ज्वलन्त उदाहरण हुन् ।ईजरायलले मुश्लिमलाई तहसनहस गर्दैछ त्यो जम्मा जम्मी यहुदी राष्ट्रवादको लागि गरिदैं छन् । यस्ता उदाहरणहरू थुप्रै दिन सकिन्छ ।
नेपालमा राष्ट्रियताको आन्दोलन दुई दृष्टिकोणबाट गर्दै आएको छ । एउटा राजा भएर र अर्को बामपन्थी भएर । बामपन्थीहरूको पनि एउटा उग्र राष्ट्रवाद रहेको जुन राजावादीसँग मेल खान्छ । उनीहरूको अघोषित कार्यगत एकता पनि हुन्छ  । राजावादीहरूको भनाई यो राज्य शाह बंशले नै गरेको हो यसको वास्तविक हकदार र संरक्षक राजा हो । राजा विना राष्ट्रियता रहँदैन  । त्यसैले उनीहरू भन्दैछ “राजा आउ देश बचाउ ।“ उनीहरूको नारा नै छ “राजा आउ देश बचाउ ।“ उनीहरूको राजनीति वा कार्यनीति गणतन्त्र खारेज गरि राजतन्त्र पुनर्स्थापना गर्नु रहेको छ ।

राजावादीहरूले नेपालको सन्दर्भमा जति पनि राष्ट्रघात भएका छन्, राजतन्त्रको शासकीय भूमिका भएको बेलामा भएका छन् । जनताको छोरा छोरी शासकीय भूमिका भएको २०६३ देखि मात्र हो । त्यो भन्दा अगाडि राजाहरूको भूमिका प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष भूमिका रहीआएको लुकेको छैन । अहिले पानी माथिको ओभानो बन्न जरूरी छैन । कुनै कुनै ईतिहासकारले त अझ नेपाल एकीकरण नै अंग्रेजहरूको आडभरोसामा गरेका थिए भनेका छन् । अंग्रेजले साथ नदिएको भए एकीकरण सम्भव थिएन । यसको मूल तथ्य नै गोरखा राज्य भन्दा अन्य राज्य शक्तिशाली थिए । भोलि तथ्यको आधारमा प्रमाणहरू जुट्दै जाला । के कुरा ईतिहासमा सत्य हो भने १९५०को भारतसँग भएको असमान सन्धि राजा त्रिभुवन गद्दीसिन भएपछि भएको थियो । कोशी र गण्डक सम्झौता त्रिभुवन र राजा महेन्द्रको पालमा भएको थियो । हालसम्म कालापानीमा भारतीय सेना बसीरहेका छन् ती राजा महेन्द्रको स्वीकृतिमा बसेको भन्ने कुरा उनकै प्रधानमन्त्रीले बताएका छन्  । राजाहरूको राष्ट्रवाद भनेको उनको सत्तालाई कायम राख्नु मात्र देखिन्छ ।

नेपालमा राष्टियता हल गर्ने विषयमा दुई धार प्रष्ट देखिन्छ ।राजावादीहरू र वामपन्थीहरूको धार  । राजावादीहरूको धारले आन्तरिक राष्ट्रियताका विषयमा अस्वीकार गर्छन् । त्यो कुरा उग्रवामपन्थीहरूको पनि हो । उनीहरूको बुझाई राष्ट्रियता बाह्य रूपमा मात्र हो भित्रको केही होइनन्  । उनीहरू आन्तरिक राष्ट्रिय एकताको कुरालाई बिखन्डनको संज्ञा दिएका छन् । जुन वामपन्थी भन्ने एउटा झुण्ड दिएका छन् । उनीहरूको त्यस प्रकारको सोचाई उग्रवामपन्थी सोचाई हुन् । राष्ट्रियताको सवालमा दक्षिणपन्थी सोचाइसँग मेल खान्छ । यी दुई सोचाईका कारण राष्ट्रियता झन धराप भएको कुरा लुकेका छैनन् ।

नेपालको आन्तरिक राष्ट्रियता भनेको यहाँभित्र रहेका आदिवासी जनजाति, मधेशी, उत्पीडित उपेक्षित छेत्रको जनसमुदाय, महिला र दलितलाई नीति निर्माण तहदेखि राज्यको हरेक अंगमा प्रतिनिधित्व नगराएसम्म राष्ट्रिय एकता कायम गर्न सकिँदैन । आन्तरिक राष्ट्रिय एकता कायम नगरीकन राष्ट्रियता बलियो बनाउन सकिँदैन । सबैलाई प्रतिनिधित्व गराउन समावेसी पूर्ण समानुपातिक प्रतिनिधित्वको सिद्धान्त र आरक्षणको सिद्धान्तलाई अबलम्वन गरि कार्यन्वयनमा लानु पर्दछ । यही कुरा राजावादी र उग्रवामपन्थीहरूले बिरोध गरिरहेका छन् । उनीहरूले यसले राज्यको बिखन्डन हुने बताईरहेका छन् । यी अन्तर्विरोधहरूलाई बिदेशीहरूले खेलाई रहेका छन् । आन्तरिक राष्ट्रियता बलियो बनाई बाह्य हस्तक्षेपलाई रोक्नु नै नेपालको सन्दर्भमा सही राष्ट्रियताको आन्दोलन हुन्छ । यही नै बस्तुवादी र बैज्ञानिक हुन् ।
नेपाली राष्ट्रियताको पक्ष भनेको भूमि सम्बन्धि हो । नेपालको तीनतिर भारतले घेरेर रहेको छ । थुप्रै ठाउँमा सीमा मिचिएको र भूमि अतिक्रमण गरिएको समाचार आईरहेको छ । राजनीतिक स्तरमा बिरोधहरू पनि हुने गरेको छ । सिमानामा जनस्तरबाट प्रतिवाद भईरहेको छ । तर सरकारी स्तरमा यतिनै जमीन मिचिएको आधिकारिक धारणा ल्याउन नसक्दा पनि नेपाल र भारत स्तरमा बुद्धिजीबिहरूको एउटा टोली गठन गरिएको छ ।यसबाट प्रष्ट छ कि भारतले भूमि मिचिएको छ । कालापानीमा भारतीय सेना नै आएर बसेका छन् । जनताको दबाबका बीच केपी ओलीको पालमा नेपालको नक्शामा समेटेर संसदबाट अनुमोदन ग¥यो । नेपाल भरी चुच्चे नक्शा प्रयोगमा ल्याए तर भारत र चिन कुनै पनि मुलुकसँग कालापानीको भूमि नेपालको भूमिमा रहेको पुष्ट्याई समेतको नक्शा जारी गरेको जानकारी कसैलाई समेत नगरेकोले कालापानीको क्षेत्रको भूमि भारतमा नै रहेको नक्शा चिनले प्रकासित ग¥यो । यता नक्शा जारी गरेको कारणले केपीको भजन मण्डलीले केपी जति राष्ट्रवादी कोही नभएको भन्ने अववाह फैलाए आखिर चिनले जारी गरेको नक्शा र पत्रले केपीको नक्कली राष्ट्रवाद उदागों भयो । यता चिनले पनि पश्चिमतिर केही भूमि अतिक्रमण गरिएको समाचार बाहिर आयो त्यसको वास्तविक के हो बुझ्न सकेको छैन ।

जे होस छिमेकीबाट नेपाली भूमि अतिक्रमण गरेको सत्यता छ ।नेपालको अतिक्रमण भूमि नेपालको स्वामित्वमा ल्याउनु नेपालको कानुन अनुसार भोगचलन गर्नु राष्ट्रिय महत्वपूर्ण काम त्यो अहिलेसम्मको शासकले गर्न सकेका छैनन् । यो गर्नु प्रत्येक राष्ट्रवादी र क्रान्तिकारीको कर्तब्य हो ।

नेपालको राष्ट्रियता कमजोर हुनका अर्को कारण असमान सन्धि सम्झौताहरू हुन् । यस्ता सन्धि र सम्झौताहरूले नेपालको सार्वभौमिकता खतम् हुने, नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय साख गिर्ने र नेपालको प्राकृतिक स्रोतसाधन शक्ति राष्ट्रको पोल्टामा जाने खातरा छ । त्यसैले यस खाले सन्धि सम्झौताहरू अनिवार्य खारेज गरिनु पर्छ । राष्ट्रियताको प्रश्नमा अर्थतन्त्र प्रधान रहेको छ । पराधिन अर्थतन्त्रका कारणले हाम्रो सबै प्रकारका राष्ट्रियता गुमिरहेको छ  । माथि उल्लेखित कार्य गर्न नसक्नुमा देशै चलाउन अरूको सहयोग बिना नसकेकोले आफ्ना कुरा राख्न समेत नेपालका शासक डराउँछन् । कुरा राख्न नसक्नेले मुद्दा उठाएर लड्ने कुरा परको कुरा हो । त्यसैले राष्ट्रिय अर्थतन्त्र बलियो नबनाई राष्ट्रियता बलियो बनाउँछु भन्नू मुर्खता हो ।

राष्ट्रिय अर्थतन्त्र बलियो पार्न अरू कुनै मुलुकको भर गरेर हुँदैन । आफ्नै बलबुत्तामा उभिनुपर्छ । त्यसका लागि त्यस प्रकारको व्यवस्था, नीति र कार्यक्रम त्यस कार्यक्रमलाई लागू गर्नसक्ने नेतृत्वले मात्र गर्न सक्छ । जनताले त्यो नेतृत्व प्रति पूर्ण विश्वास र नेतृत्वको आदेशलाई गोलबद्ध भई लागू गर्ने ठूलो परिणाम जनताको सक्रिय सहभागी, उपस्थिति र कार्यन्वयनको प्रतिबद्धताबाट मात्र सम्भव छ ।

के यो व्यवस्था र नेतृत्वबाट सम्भव छ र ? अहँ सम्भव छैन । किनकि यो व्यवस्था दलाली अरूको पिच्छ लग्गुपन व्यवस्था हो ।यसले साम्राज्यवाद र बिस्तारवादको सेवा गर्छ र देशभित्र दलाल, माफिया र नोकरशाहीलाई सेवा गर्दछ । दलाल, माफिया र नोकरशाहतन्त्र प्रतिनिधि पात्र मात्र अहिलेका शासक दलका नेताहरू उनीहरूको शासन उनीहरूको हातमा छैनन् । त्यो पुरानो शासकबाट सम्भव छ ? त्यो पनि छैन् । किन यहाँसम्म आउनुमा उनीहरूको पनि हात रहेको छ । त्यसैले नयाँ व्यवस्था, नयाँ नेतृत्व, नयाँ कानुन र जनताको सामन्तवादी चेतना, दास चेतना, अराजक कार्यशैली व्यवहारबाट माथि कर्मशिल, लगनशिल र अनुशासित जनताको चेतना निर्माण गरिनु पर्दछ । त्यो काम भनेको अहिलेको नेपालको अवस्था नयाँ जनवादी कर्यदिशाले पूरा गर्दछ । त्यो जनवादी क्रान्तिको वैज्ञानिक समजवादी चेतना भएका नेता, कार्यकर्ता र जनसमुदायले मात्र पूरा गर्न सक्छ । दक्षिणपन्थी दृष्टिकोण व्यक्तिवादी, नश्लवादी, धार्मिक अन्धवादी सामुदाय र जातिमा आधारित रहेको छ । यसले जहिले पनि मानव समाजलाई अनएकता, बिखन्डन र बिभाजन गरि रहन्छ । शोषण, उत्पीडन अमानता चाहे व्यक्ति, समुदाय, देश र राष्ट्रको नाममा कायम राखी रहनु यसका विशेषता हो । उदाहरणका लागि हिटलरको राष्ट्रवाद लिन सकिन्छ । हिटलरले नाजीहरूको संरक्षण र सम्बर्द्धन गरे भने यहुदीहरूको बिनास गरे । मध्यपूर्वी देश ईजरायल र पेलिस्टायन युद्ध यसका ज्वलन्त उदाहरण हुन । ईजरायलले मुश्लिमलाई तहसनहस गर्दैछ त्यो जम्माजम्मी यहुदी राष्ट्रवादको लागि गरिंदैछन् । यस्ता उदाहरणहरू थुप्रै दिन सकिन्छ ।

नेपालको आन्तरिक राष्ट्रियता भनेको यहाँभित्र रहेका आदिवासी जनजाति, मधेशी उत्पीडित उपेक्षित छेत्रको जनसमुदाय, महिला र दलितलाई नीति निर्माण तहदेखि राज्य हरेक अंगमा प्रतिनिधित्व नगराएसम्म राष्ट्रिय एकता कायम गर्न सकिँदैन । आन्तरिक राष्ट्रिय एकता कायम नगरीकन राष्ट्रियता बलियो बनाउन सकिँदैन । सबैलाई प्रतिनिधित्व गराउन समावेसी पूर्ण समानुपातिक प्रतिनिधित्वको सिद्धान्त र आरक्षणको सिद्धान्तलाई अबलम्वन गरि कार्यन्वयनमा लानु पर्दछ । यही कुरा राजावादी र उग्रवामपन्थीहरूले बिरोध गरिरहेका छन् । उनीहरूले यसले राज्यको बिखन्डन हुने बताईरहेका छन् । यी अन्तर्विरोधहरूलाई बिदेशीहरूले खेलाई रहेका छन् । आन्तरिक राष्ट्रियता बलियो बनाई बाह्य हस्ताक्षेपलाई रोक्नु नै नेपालको सन्दर्भमा सही राष्ट्रियताको आन्दोलन हुन्छ । यही नै बस्तुवादी र बैज्ञानिक हुन् ।